مقدمه: رفتارهای ارتقادهنده سلامت یکی از معیارهای عمده تعیین کننده سلامت است. امروزه اعتقاد بر این است که افراد برای این که بتوانند در تغییر رفتار و ارتقای سلامت خود موفق باشند، باید از خودکارآمدی لازم برخوردار باشند. نوجوانی دوره ای است که در آن افراد در معرض خطر انجام بسیاری از رفتارهای تهدید کننده سلامت از جمله افزایش دریافت مواد غذایی، کاهش فعالیت فیزیکی و نیز افزایش آسیب پذیری رشدی هستند که می تواند تهدیدی برای سلامت آینده آنان نیز باشد. مشاوره و تغییر رفتار نوجوانان می تواند سبب بهبود زمینه های مختلف سلامتی از جمله سلامت ذهنی و جسمی آنان شود. بنابراین با بهبود وضعیت رفتارهای ارتقادهنده سلامت در نوجوانان نیز می توان از بسیاری از مشکلات سلامتی در نوجوانان پیشگیری کرد. تفاوت هایی که از نظر وضعیت رفتارهای ارتقادهنده سلامت مشاهده می گردد، می تواند در نتیجه تاثیرات مولفه های سلامتی یا دامنه ای از عوامل شخصی، اجتماعی، اقتصادی و محیطی باشد که وضعیت سلامتی افراد یا مردم را تعیین می کنند. عوامل تاثیرگذار بر روی سلامتی متعدد هستند و ارتباط متقابلی بین آن ها وجود دارد. هدف از انجام این پژوهش تعیین ارتباط خودکارامدی مادران با رفتارهای ارتقا دهنده ی سلامتی در دختران آنان در دوره متوسطه دوم شهر شیراز سال۹۷ بوده است.
مواد و روش ها: این پژوهش از نوع توصیفی- مقطعی از نوع همبستگی بود. ۳۸۴ دانش آموزان دوره متوسطه دوم شهر شیراز و مادران آنان در مطالعه شرکت کردند. معیارهای ورود به مطالعه شامل رضایت اگاهانه والدین و دانش آموزان دختر در مقطع متوسطه دوم بود. در این مطالعه از روش نمونه گیری تصادفی چندمرحله ای خوشه ای استفاده شد. شهر شیراز دارای ۴ ناحیه می باشد، از هر ناحیه شهری به صورت تصادفی ۴ دبیرستان انتخاب شد، سپس، از هر دبیرستان متوسطه دوم ۳ کلاس انتخاب شد. از تمام دانش آموزان هر ۱۲ کلاس، به صورت مستمر نمونه گیری به عمل آمد بدین صورت که ابتدا جلسه ای با حضور مادران و دختران آنها تدارک دیده شد و با معرفی اهداف پژوهش، از بین افرادی که ابراز رضایت کامل داشتند، نمونه ها انتخاب شدند. پرسشنامههای مورد استفاده در این پژوهش پرسشنامه جمعیت شناختی ، پرسشنامه خودکارآمدی Sherer و سبک زندگی ارتقاء دهنده سلامت Walkerبود. داده ها به صورت آمار توصیفی (فراوانی، درصد، میانگین و انحراف معیار و آمار استنباطی آزمون همبستگی پیرسون ، آنالیز واریانس و آزمون شفه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. .سطح معنیداری در این پژوهش ۰۵/۰ ≥ P تعیین شد. محاسبات آماری به وسیله نرمافزار آماری SPSS (نسخه ۲۲) انجام شد.
یافته های پژوهش: سن نیمی از مادران بین ۵۰-۴۱ سال بود (۵۰% . شغل اکثر مادران خانه دار (۷۰/۳درصد و میزان تحصیلات بیشتر آنها کارشناسی (۶۵/۹درصد بود. دختران پایه دوازدهم نسبت به سایر دختران دارای فراوانی بیشتری بودند (۳۵/۲درصد . همچنین بیشتر دختران دارای یک خواهر و برادر بودند (۶۴درصد . میانگین رفتارهای ارتقادهنده سلامتی دختران برابر با ۱۵/۹۷ ± ۱۶۹/۲۹ بود. بررسی بر روی ابعاد در طیف لیکرت ۴-۱ نشان داد رفتارهای ارتقادهنده سلامتی دختران در بعد تغذیه با میانگین ۰/۴۵ ± ۳/۵۳ بیشترین مقدار و در بعد حمایت بین فردی با میانگین ۰/۲۶± ۲/۷۹ دارای کمترین مقدار بود. میانگین نمرات خودکارآمدی مادران برابر با ۴۶/۶۶ و انحراف معیار ۵/۷۷ بود. نتایج ضریب همبستگی پیرسون نشان داد که بین نمرات خودکارآمدی با رفتارهای ارتقادهنده سلامتی و ابعاد آن همبستگی مستقیم و معنی داری وجود داشت (۰/۰۵> P . بدین معنا که با افزایش خودکارآمدی مادران، رفتارهای ارتقادهنده سلامتی و ابعاد آن افزایش می یابد. میزان همبستگی بین خودکارآمدی مادران و رفتارهای ارتقادهنده سلامتی دختران برابر با ۰/۵۶۶ بود. بیشترین میزان همبستگی خودکارآمدی با رفتارهای ارتقادهنده سلامتی دختران در بعد حمایت بین فردی (۰/۸۷۵=r و کمترین در بعد ورزش (۰/۱۱۳=r مشاهده شد. نتایج آنالیزواریانس حاکی از آن است که بین نمرات رفتارهای ارتقادهنده سلامتی دختران بر حسب پایه تحصیلی تفاوت معنی دار وجود نداشت (۰/۰۵
P
بحث و نتیجه گیری: نتایج مطالعه نشان داد که خودکارآمدی مادران با رفتارهای ارتقا دهنده ی سلامت در دختران آنان ارتباط مستقیم و معناداری دارد.
از سویی دیگر، نوجوانان دختر گاهی اوقات رفتارهای ارتقا دهنده سلامت را انجام می دهند و خودکارآمدی به عنوان مهمترین سازه درانجام رفتارهای ارتقا دهنده سلامت شناخته شد. با توجه به اهمیت سبک زندگی ارتقا دهنده سلامت در زندگی افراد و تاثیری که خودکارآمدی و شرایط زندگی بر این رفتارها دارد، لازم است تا راهکارهایی برای ارتقا هرچه بیش تر سبک زندگی و رفتارهای سلامتی افراد ارائه شود. از این رو پیشنهاد می شود سیاستگزاران با توجه به اهمیت این بعد اجتماعی-روانی، تلاش برای ارتقاء خودکار آمدی را از طریق افزایش برنامه های فرهنگی در برنامه ریزی های نظام سلامت و ارتقاء سطح آگاهی های مردم مدنظر قرار دهند. در پژوهش حاضر رفتارهای ارتقادهندهی سلامت دانش آموزان در حد مطلوبی بود، با این حال پیشنهاد می شود تا رفتارهای مرتبط با سلامتی دانش آموزان به طور دوره ای مورد بررسی و پایش قرار گیرد و در صورت لزوم رفتار های مربط با سلامتی از طریق برگزاری جلسات آموزش گروهی، همایش ها و برنامه های آموزشی ارتقا پیدا کند. همچنین پیشنهاد می شود مادرانی که از خودکارآمدی کمتری برخوردار هستند شناسایی شده و خودکارآمدی آنها از طریق برنامه های مشاوره ای و حضور در کلینیک های روانشناختی ارتقاء پیدا کند.