حوزه خزر و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران

تاپیش از فروپاشی اتحاد شوروی، تنها دو کشور ایران و شوروی در حاشیه دریای خزر حضور داشتند. بر اساس فصل ۱۱ قرار داد ۱۹۲۱، هر دو کشور به طور مساوی حق کشتی رانی آزاد با پرچم خود در این دریا را دارا بودند. قرار داد ۱۹۴۰، میان ایران و شوروی نیز دریای خزر را دریای مشترک بین دو کشور میشناخت. در عین حال، عملا به جز قسمت کمی از دریا که شاخص آن، خطی بود که از خلیج حسن قلی از جنوب شرق دریا به دهانه رود آستارا در غرب کشیده میشد و در اختیار ایران بود، روسها بقیه دریا را تحت حاکمیت خود قرار داده بودند. در زمان جنگ سرد بین آمریکا و شوروی، دریای خزر بیان گر مشکل امنیتی خاصی بین دو بلوک نبود. البته به دلیل وابستگی محمد رضا شاه به غرب، آمریکا با کار گذاردن دستگاههای استراق سمع در مرزهای ایران و شوروی، تحرکات روسها در عمق خاک آن کشور را زیر نظر داشت.