اعتبار و کارایی شرط بنائی در فقه امامیه و حقوق مدنی ایران

عاقدان قبل از انشای قرارداد در پی مذاکرات مقدماتی یا برپایه عادت و رویه مسلم تجاری ممکن است الزاماتی را پذیرا شوند و عقد را مبتنی بر آن جاری سازند، ولی در ضمن عقد به آن تصریح نکنند یا به تکرار آن در متن قرارداد، لزومی نیابند. در اعتباربخشی و شناسایی شرط توافق شده قبل از عقد که آن را شرط تبانی، بنائی یا تواطی نیز نامیده اند و تسری اثر و نفوذ شرط ضمن عقد به این گونه شروط، اختلاف پدید آمده است. شرط تبانی ازاین رو توسط فقیهان بزرگی پذیرفته شده است که آن را نه بیگانه از عقد که مرتبط یا قید معنوی عقد و ملحق به شروط ضمن عقد دانسته اند. ازنظر مشهور فقها، شرط معتبر آن است که با عقد گره خورد و با آن درگیر شود و به تعبیر دیگر در صلب عقد، انشا شود. در طرح پیش رو با روش توصیفی تحلیلی، اعتبار شروط بنائی بررسی شده است. ازآنجاکه شرط تبانی در قلمرو انشا قرار ندارد و در حکم شرط ابتدایی است، اعتباربخشی و منشا اثر یافتن آن و تسری اثر و نفوذ شرط ضمن عقد به این نوع توافق که نه به صراحت (دلالت مطابقی) و نه اشاره (دلالت التزامی) در متن عقد ذکر نشده است به آسانی ممکن نیست و پذیرش آن، در مرحله ثبوت و اثبات با تبعات زیان بار حقوقی و موانع جدی روبه رو است.

کلیدواژه ها:

شرط تبانی ، شرط ضمن عقد ، شرط ضمنی ، التزام انشایی ، قید معنوی