ارزیابی تنوع مورفولوژیکی و فیتوشیمیایی برخی توده های گشنیز ایرانی (Coriandrum sativum L.) با استفاده از آنالیز چند متغییره

چکیده مبسوط مقدمه و هدف: گیاه گشنیز یکی از گیاهان دارویی معطر یک ساله از خانواده Apiaceae می باشد بذر و گیاه این گیاه حاوی اسانس است که در صنایع آرایشی بهداشتی تولید شکلات و نوشیدنی استفاده می شود. این گیاه دارای خاصیت ضد اسپاسم ضد اسهال، ضد رادیکال های آزاد اکسیژن و ضد میکروبی می باشد. وجود ژرم پلاسم گیاهی متنوع از نیازهای اساسی برنامه های اصلاحی می باشد که امکان تولید ارقام با ویژگی های مطلوب را فراهم می کند. بنابراین شناسایی ژنوتیپ های مختلف به عنوان پیش نیاز برنامه های اصلاحی مورد استفاده قرار می گیرد. ویژگی های مورفولوژیکی و فیتوشیمیایی گیاهان دارویی از جمله صفات مهم است که در بررسی تنوع توده های گیاهی مورد استفاده قرار می گیرد. مواد و روش ­ها: برای بررسی تنوع ژنتیکی توده های گشنیز بر اساس صفات مورفولوژیکی، آنتی اکسیدانی و فیتوشیمیایی، ۱۲ توده از نقاط مختلف کشور جمع آوری شد. این آزمایش در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه محقق اردبیلی در سال ۱۳۹۹ انجام گرفت. صفات مورفولوژیکی و آنتی اکسیدانی بررسی شد. همچنین بذر های به دست آمده از گیاهان در سایه خشک شدند سپس ۵۰ گرم از بذرهای خشک شده از توده های مختلف در معرض استخراج اسانس به وسیله ی دستگاه کلونجر به مدت سه ساعت قرار گرفت. اسانس های استخراج شده در شرایط تاریکی و دمای ۴ درجه سانتی گراد نگهداری شدند و سپس یک میکرولیتر از آن ها به دستگاه کروماتوگراف گازی متصل به اسپکترومتر جرمی تزریق شد تا نوع ترکیبات آن مشخص شود. ترکیبات اسانس با روش طیف سنج جرمی و کتابخانه NIST و Wiley بررسی شدند. یافته ها: نتایج بررسی های مورفولوژیکی و آنتی اکسیدانی نشان داد که توده ی مشهد بیشترین سطح برگ (۲/۸ سانتی متر مربع)، وزن تر و خشک گیاه (به ترتیب ۴/۵۲ و ۰/۵۶ گرم) و وزن تر برگ را داشتند، مشکین شهر و میانه به ترتیب بیشترین میزان فعالیت آنتی اکسیدانی را داشتند. نتایج بررسی صفات فیتوشیمیایی نشان داد که ترکیبات اسانس توده ها تنوع زیادی داشتند و توده ی مشهد بیشترین میزان Butanoic acid (۲/۵۶ درصد)، Limonene (۰/۴۴ درصد)،Linaloloxide (۱/۷ درصد)،Thymol (۰/۰۸ درصد)، Geraniol (۰/۳۸ درصد)،alpha.-Methyl-.alpha. (۰/۵۴ درصد)،Eicosane (۰/۱۶ درصد) و Isophytol (۰/۲ درصد) را داشت. بیشترین میزان همبستگی بین میزان Isophytol و Geraniol (۰/۹۸= r) بود و کمترین میزان همبستگی بین Butanoic acid و Camphor مشاهده شد (۰/۰۰۱= r). تجزیه به عامل ها نشان داد که پنج عامل ۹۸/۶۲ درصد واریانس را توجیه کردند. همچنین تجزیه خوشه ای بر اساس فاصله ی اقلیدسی، توده های مورد بررسی را در سه گروه اصلی طبقه بندی نمود. براساس نتایج این تحقیق، تنوع ژنتیکی قابل توجهی بین توده های گشنیز موجود در ایران وجود دارد. نتیجه گیری: هدف اصلی این پژوهش بررسی تنوع مورفولوژیکی، آنتی اکسیدانی و فیتوشیمیایی بین توده های ایرانی گشنیز بود. در بین توده های مختلف تنوع گسترده ای از نظر ترکیبات اسانس مشاهده گردید.

کلیدواژه ها:

Cluster analysis ، Coriander accessions ، Correlation ، Factor analysis ، Genetic diversity ، تجزیه خوشه ای ، تجزیه ی عاملی ، تنوع ژنتیکی ، توده های گشنیز ، همبستگی