نمادشناسی« باز» در نقد اسطوره ای– کهن الگویی در ادبیات عرفانی (مطالعه موردی: منطق الطیرعطار و مثنوی مولانا )

در اسطوره های آفرینش بسیاری از اقوام بشری، آفرینش با "کلمه" و "سخن" آغاز می شود.اسطوره-کهن­الگوها هم­­چون لوح فشرده گاه، نگرش بشر را از آغاز تا بی زمان و بی مکان همراهی­می کنند. در این میان، پرندگان جایگاه وسیعی در نمادپردازی کهن الگوها دارند. کهن­الگوی باز که با خورشید ارتباط دارد، مورد توجه عطار و مولانا قرارگرفته­است و رمزی از حرکت انسان از نفس گیاهی و حیوانی به شاخص انسانی تا پرواز به عالم قدس و سیر در لامکان است. در بررسی­های به­عمل­آمده: عطار در نماد باز به دو بعد خیر و شر توجه­دارد و به شناخت انسان از ماهیت خود می پردازد و می خواهد انسان خود را از دلبستگی به مردار دنیا رهاکند و سپس در مرحله بالاتر از هم دمی با شاهان و جاه و مقام دل کنده ، او را تا رسیدن به سیمرغ همراهی­می کند. مولانا با نگرش به اسطوره-کهن­الگو و شیوه پردازش داستان­های­ عطار، در نگرش عرفانی بعد انسان کامل را درتکمیل سفرمرغان به­طور نمادین ذکرمی کند و نمونه هایی از باز- انسان کامل ارائه­می دهد. انسان کامل در نظر مولانا؛ نخست شامل انسان های هم­دوره او چون شمس تبریزی، حسام الدین چلبی وسپس اسطوره های دینی­اند که از حقیقت محمدی سرچشمه­می گیرند مانند علی (ع). در این روش با ذکر شواهد به روش کتابخانه ای- فیش­برداری به­گونه استقرایی(جزء به کل) پرداخته ایم.

کلیدواژه ها:

ادبیات عرفانی ، اسطوره-کهن الگو ، باز ، عطار ، مولانا