تحلیل روند بارش در حوضه آبریز زهره-جراحی در محدوده استان کهگیلویه و بویراحمد

زمینه و هدف: مدیریت منابع آب از دیر باز در ایران مورد توجه ساکنین این منطقه بوده است. آگاهی حدود زمانی و میزان بارش نزولات جوی کمک می کند تا برنامه ریزی بهتری برای مدیریت منابع آب انجام گردد و این امر با توجه به داده های آماری موجود قابل بررسی می باشد. نیاز به دانش در خصوص روند بارش در محدوده های مطالعاتی، مدیریت و برنامه ریزی منابع آب را تسهیل و قانونمند نموده و کمک می نماید تا تامین آب با ضریب اطمینان بیشتری حاصل گردد. هدف از این پژوهش برآورد و تحلیل روند بارش در استان کهگیلویه و بویراحمد در محدوده حوضه آبریز زهره-جراحی می باشد.روش پژوهش: این پژوهش بر روی حوضه آبریز زهره جراحی در محدوده استان کهگیلویه و بویراحمد و بر اساس داده های سال های ۱۳۴۵ تا ۱۳۹۷ انجام شده است. در این راستا ابتدا ایستگاه های هواشناسی مرتبط با محدوده موردمطالعه جانمایی شد و آمار آن ها از داده های دریافتی استخراج گردید. همگنی داده های ایستگاه ها بر اساس روش کلموگروف اسمیرنوف محاسبه و فاقد داده همگن یا با داده های محدود حذف شده و ۳۰ ایستگاه جهت بازسازی داده ها انتخاب گردید. باز سازی داده های مفقود با دو روش معکوس فاصله وزنی با توان دو و کریجینگ خطی معمولی انجام شد و پس از ارزیابی روش ها توسط سه معیار خطای جذر میانگین مربعات، میانگین خطای مطلق و ضریب تعیین، روش مطلوب جهت بازسازی داده های مفقود در این محدوده انتخاب گردید . پس از بازسازی داده ها یک رستر چند بعدی، حاوی اطلاعات بارشی مربوط به سال های دوره آماری ایجاد و سری زمانی داده های مربوطه به صورت آرایه ای و در واحد سطح ساخته شد. در این پژوهش باتوجه به وسعت محدوده موردمطالعه ۸۹۱۵ نقطه از محدوده تحلیل سری زمانی شده و روند تغییرات بر اساس روش من-کندال و شیب سن در مقیاس سالانه و ماهانه در این نقاط بررسی و نقشه های رستری آن تولید گردید. یافته ها: بر اساس روش های ارزیابی مدل ها، از میان روش های انجام شده برای بازسازی داده های مفقود، روش معکوس فاصله وزنی با ضریب تعیین ۹۵/۰ به عنوان روش بهینه انتخاب گردید . نتایج محاسبات در مقیاس سالانه نشان داد میانگین شیب سن در محدوده مطالعاتی دارای روند معناداری نبوده و برابر با ۰۰۱۱/۰ می باشد. میانگین شیب سن در محدوده مطالعاتی در مقیاس ماهانه در فروردین ماه برابر ۲۸/۰ و دارای روند صعودی است، شیب سن در اردیبهشت ماه برابر ۰۳/۰- و بیانگر روند نزولی بوده و در خرداد و تیر روندی مشاهده نشده و نتایج محاسبات شیب سن را در این ماه ها  برابر صفر نشان می دهد. در مرداد ماه روند صعودی بوده و مقدار آن معادل ۱۱/۰ می باشد. در شهریور ماه روند صعودی و برابر ۰۶/۰ است. در مهر ماه روندی مشاهده نشده و برابر با ۰ می باشد. در آبان و آذر ماه روند صعودی و میانگین شیب سن در محدوده به ترتیب برابر با ۱۹/۰ و ۶۲/۰ می باشد در دی، بهمن و اسفند ماه نیز روند نزولی و به ترتیب برابر با ۴۸/۰-، ۵۵/۰- و ۱۴/۰- می باشد.نتایج: نتایج پژوهش در مقیاس سالانه روند معناداری نشان نمی دهد ولی در مقیاس ماهانه در ماه های آذر، فروردین، آبان، مرداد و شهریور به ترتیب بالاترین روند صعودی مشاهده شده، در حالی که در ماه های بهمن ، دی ، اسفند و اردیبهشت به ترتیب بالاترین روند نزولی را داشته و ماه های خرداد، تیر و مهر نیز فاقد روند می باشند. حداکثر میانگین شیب سن محدوده مربوط به آذرماه و معادل ۶۲/۰ و حداقل آن در بهمن ماه و معادل ۵۵/۰- محاسبه گردیده است. مدیریت منابع آب بالاخص در بخش کشاورزی به عنوان عمده مصرف-کننده دارای ابعاد اقتصادی و اجتماعی کلان و امری اجتناب ناپذیر است و با توجه به تاثیر بسیار زمان تامین آب جهت بهینه سازی و افزایش بهره وری این پژوهش می تواند جهت بازنگری در الگوی و زمان کشت در این منطقه مورد استفاده قرار گیرد. تغذیه آبخوان ها، فرآیند ذخیره سازی و فرآیند مصرف بایستی با تغییرات جدید سازگار شوند.

کلیدواژه ها:

تحلیل روند ، کهگیلویه و بویراحمد ، بارش ، من-کندال ، شیب سن