اثر روش کاشت و کود نیتروژن بر کارایی مصرف تابش، بیلان انرژی، ویژگی های خاک و عملکرد دانه گندم (Triticum aestivum L.)

مقدمه: امنیت غذا به­دلیل افزایش سریع جمعیت و تغییر شرایط آب و هوایی، خشک سالی و تنش گرما تبدیل به یکی از مهم ترین مسائل جهانی شده است. غلات و به ویژه گندم از جمله تولیدات راهبردی و مهم کشاورزی محسوب می شوند و در الگوی غذایی و امنیت غذایی بسیاری از کشورهای جهان از جمله ایران از جایگاه ویژه ای برخوردار هستند. افزایش مکانیزاسیون، بهبود روش های تولید و مصرف گسترده کودها طی قرن بیستم، به افزایش تولید گیاهان زراعی کمک زیادی کرده و تولید محصولات کشاورزی نتیجه عملکرد پیچیده میان عوامل مختلف محیطی مانند ویژگی های خاک و عملیات مدیریتی است. روش های مختلف خاک ورزی اثرات متفاوتی بر تولید محصول در زراعت دیم دارند. نیتروژن یکی از مهم ترین عناصر غذایی در تولید گیاهان زراعی است که بر رشد و عملکرد گیاه تاثیرگذار است. هدف از اجرای این آزمایش، تعیین مناسب ترین روش کاشت و میزان کود نیتروژن بر عملکرد دانه گندم و ویژگی های خاک بود.مواد و روش ­ها: به منظور بررسی اثر روش کاشت جوی و پشته و مسطح و میزان کود نیتروژن بر ویژگی های خاک، کارایی مصرف تابش، بیلان انرژی و عملکرد دانه گندم رقم کوهدشت، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سال های زراعی ۱۳۹۹-۱۳۹۸ و ۱۴۰۰-۱۳۹۹ در یک مزرعه آزمایشی در حومه شهر رستم آباد رودبار استان گیلان به صورت دیم اجرا شد. تیمارهای آزمایشی شامل روش کاشت جوی و پشته (بستربلند) و  کاشت مسطح و کود نیتروژن در چهار سطح صفر، ۷۵، ۱۵۰ و ۲۲۵ کیلوگرم در هکتار از منبع اوره بودند. صفات گیاهی و سایر شاخص های مورد مطالعه شامل ارتفاع بوته، وزن هزار دانه، کارایی محصول دهی، کارایی مصرف تابش، محتوای پروتئین دانه، عملکرد زیستی، عملکرد دانه، جرم مخصوص ظاهری خاک، تخلخل خاک و بیلان انرژی بودند.یافته ­های تحقیق: نتایج این آزمایش نشان داد که در تیمار ۲۲۵ کیلوگرم در هکتار نیتروژن در روش کاشت جوی و پشته بیش­ترین ارتفاع بوته (۳/۶۶ سانتی متر)، عملکرد دانه (۴۹۰۸ کیلوگرم در هکتار)، وزن هزار دانه (۴۰ گرم)، پروتئین دانه (۱۱ درصد)، کارایی محصول دهی (۸۸ دانه در گرم وزن خشک سنبله)، کارایی مصرف تابش (۰۵/۲ گرم بر مگاژول) و عملکرد زیستی (۱۱۳۴۹ کیلوگرم در هکتار) به­دست آمد. روش کاشت جوی و پشته باعث افزایش جرم مخصوص ظاهری خاک (۱۶/۱ گرم بر سانتی متر مکعب) و کاهش تخلخل خاک شد. از لحاظ مجموع انرژی مصرفی جهت تولید گندم، کم­ترین و بیش­ترین مقدار به ترتیب مربوط به روش جوی و پشته و مسطح (به ترتیب ۱/۱۱۶۸۱ و ۸/۱۳۶۰۶ مگاژول در هکتار) بود. علاوه بر این، بیش­ترین مقدار انرژی مصرفی در روش مسطح، به ترتیب به کود نیتروژن (۵۱ درصد) و سوخت (۱۹ درصد) اختصاص یافت.نتیجه­ گیری: افزایش میزان مصرف کود نیتروژن از طریق توسعه سریع پوشش گیاهی با دستیابی سریع به حداکثر شاخص سطح برگ، باعث افزایش تعداد دانه در سنبله، وزن هزار دانه و جذب حداکثر تابش شد که در نهایت باعث افزایش کارایی مصرف تابش، ماده خشک گیاهی و عملکرد دانه شد. خاک ورزی به روش جوی و پشته به­دلیل به حداقل رساندن تردد ماشین آلات روی زمین، با کاهش عملیات آماده سازی خاک، باعث کاهش ساعت و انرژی مورد نیاز کار ماشین آلات در هر هکتار نسبت به روش کاشت مسطح شد. همچنین روش جوی و پشته همراه با کود نیتروژن باعث افزایش وزن مخصوص ظاهری خاک و کاهش تخلخل خاک شد. با توجه به نتایج این آزمایش، به­نظر می رسد که آماده سازی زمین به روش جوی و پشته همراه با مصرف ۲۲۵ کیلوگرم کود نیتروژن در هکتار، به­دلیل برخورداری از شرایط مساعد آب و هوایی، از نظر عملکرد دانه و سایر صفات و شاخص های مورد مطالعه برای زراعت گندم رقم کوهدشت در منطقه مورد مطالعه مناسب تر باشد.

کلیدواژه ها:

انرژی ، جرم مخصوص ظاهری خاک ، کارایی استفاده از تابش ، کارایی محصول دهی ، گندم دیم