تحلیل وضعیت خشکسالی و ارتباط آن با رخداد تغییر اقلیم مطالعه موردی: سایت های زوال بلوط سرابله، استان ایلام

سابقه و هدفخشکسالی ها و تغییرات اقلیمی در چند دهه اخیر تاثیر مخربی بر جنگل های زاگرس و به ویژه درختان بلوط زاگرس داشته است. به طوری که خشکسالیهای ناشی از تغییرات اقلیمی با تضعیف درختان و مساعد کردن شرایط برای حمله آفات و بیماریهای گیاهی و از سویی ایجاد رخدادهای گردوغبار، یکی از عوامل اصلی شیوع زوال درختان بلوط محسوب می شود. در این مطالعه سعی شده تا به بررسی و تحلیل رخداد خشکسالی هواشناسی و ارتباط آن با رخداد تغییر اقلیم به عنوان یکی از عوامل تاثیرگذار، زوال بلوط در استان ایلام و در محدوده سایت های مطالعاتی زوال بلوط سرابله شمالی و جنوبی پرداخته شود. مواد و روش هادر این تحقیق، اطلاعات روزانه بارش، دمای حداقل و حداکثر از ایستگاه سینوپتیک ایلام از بدو تاسیس تا پایان سال ۲۰۱۹ گرفته شد. به منظور بررسی خشکسالی هواشناسی و تعیین سال های تر و خشک از شاخص های بارش استاندارد SPI (تفاوت بارش از میانگین و تقسیم آن بر انحراف معیار) و شاخص SPEI (از اختلاف بین میزان بارش با میزان تبخیر و تعرق) استفاده گردید. این شاخص ها در مقیاس های زمانی ۳، ۶ و ۱۲ ماهه و سالانه محاسبه و بر اساس طبقه بندی وضعیت خشکسالی تجزیه وتحلیل شدند. به منظور بررسی نقش تغییر اقلیم و شناسایی بارش ها و دماهای موثر در وقوع پدیده خشکسالی، ۴ شاخص بارشی و ۸ شاخص دمایی معرفی شده توسط تیم متخصص در زمینه شناسایی شاخص های تغییر آب و هوا که هر یک تغییرات میانگین یا حدی آب و هوا را توصیف می کنند توسط نرم افزار ClimPACT محاسبه و به همراه پارامتر سرعت باد تجزیه وتحلیل گردیدند. همبستگی بین شاخص های خشکسالی و تغییراقلیم، توسط آزمون رگرسیون و ضریب همبستگی پیرسون انجام شد. همچنین برای تعیین نقطه جهش یا تغییر ناگهانی مجموعه زمانی و معنی دار بودن پارامترها و همگنی آنها به ترتیب از آزمون آماری من کندال و آزمون Pettitt Test در سطح خطای ۵ درصد و سطح اطمینان ۹۵ استفاده شد. نتایجنتایج مطالعه نشان داد که میزان بیشترین بارش ۵ روز متوالی از سال ۱۹۹۵ و مجموع سالانه بارش روزهای مرطوب و بیشترین بارش های یک و دو روزه از سال ۱۹۹۸ به شکل غیرمعنادار کاهش یافته است. کاهش بارندگی ها با افزایش حداکثرهای دمای هوا از سال ۱۹۹۸ و معنادار شدن و شدت یافتن آنها از سال ۲۰۰۷ تا سال ۲۰۱۵ و افزایش غیرمعنادار حداقل های دما از سال ۲۰۰۲ و معنادار سرعت باد از سال ۱۹۹۶ موجب افزایش میزان تبخیر از سال ۱۹۹۸ شده و موجب گردیده از سال ۱۹۹۸ تحت تاثیر گرمایش جهانی شاهد وقوع خشکسالی هایی در مقیاس شش و دوازده ماهه و از سال ۲۰۰۳ در مقیاس سه ماهه باشیم. این خشکسالی های سه ماهه به علت وقوع معنادار پدیده تغییر اقلیم در مقادیر حداکثرهای دما از سال ۲۰۰۷ موجب وقوع خشکسالی های خفیف تر شش و دوازده ماهه و شدیدتر سه ماهه در محدوده سایت های زوال بلوط شده است. وقوع این خشکسالی ها با افزایش معنی دار درصد وقوع روزهای با دمای بالاتر از میانگین دما از سال ۲۰۰۷ موجب بروز خشکسالی های شدیدتری از سال ۲۰۰۷ تا سال ۲۰۱۵ شده است، به طوری که به بیشترین مقدار خود در سال ۲۰۰۸ رسیده است که مصادف با اوج زوال درختان بلوط طی سال های مورد مطالعه و تحت تاثیر وقوع پدیده تغییر اقلیم بوده است. نتیجه گیریشاخص خشکسالی SPEI در دوره های مطالعه شده نشانگر فراوانی و تداوم بیشتر خشکسالی اما با شدت کمتر از میزان شاخص SPI می باشد. به عبارتی، بیانگر تاثیر افزایش دما در ماه های سرد سال علاوه بر ماه های خشک سال است که می توان چنین استنباط کرد که دمای ماه های سرد سال نیز در این فاصله زمانی رو به افزایش بوده است. نتایج نشان داد عامل خشکسالی و تغییر اقلیم، به عنوان عوامل اصلی تاثیرگذار بر خشکیدگی درختان بلوط در جنگلهای استان ایلام بوده است. با توجه به روند کاهشی بارش و افزایشی دما در منطقه مورد مطالعه، رخداد مخاطرات اقلیمی و محیطی ناشی از آن همانند امواج گرمایی، خشکسالی و سیل نیز می تواند در آینده افزایش یابد.

کلیدواژه ها:

شاخص تغییر اقلیم ، شاخص خشکسالی ، زوال بلوط ، زاگرس ، استان ایلام