اثر رطوبت اولیه و بافت خاک بر برخی ویژگی های فرآیند گلخرابی در خاک های شالیزاری

زمینه و هدف: فرآیند گلخرابی بخشی از عملیات آماده سازی زمین در کشت نشایی برنج است. به عبارتی، گلخرابی یک روش مهم مدیریت خاک است که به منظور بر هم زدن ساختمان لایه سطحی خاک و مهیا شدن زمین برای نشاء برنج انجام می شود. به طور معمول در این فرآیند، خاک غرقاب شده و عملیات خاک ورزی بر روی آن انجام می شود. بافت خاک و شرایط رطوبتی خاک پیش از غرقاب شدن، از عوامل اثرگذار بر فرآیند گلخرابی است. از این رو، این پژوهش به منظور مطالعه اثر رطوبت اولیه و بافت خاک بر برخی ویژگی های فرآیند گلخرابی خاک های شالیزاری در استان گیلان انجام شد.  روش پژوهش: آزمایش به صورت فاکتوریل بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار انجام شد. سه بافت خاک (سیلت، رس سیلتی و رسی) شالیزاری در چهار سطح رطوبت اولیه (۸۵، ۹۰، ۹۵ و ۱۰۰ درصد درجه اشباع) تحت فرآیند گلخرابی قرار گرفت. پس از آماده سازی نمونه های خاک، برای اعمال گلخرابی از یک پنل آزمایشگاهی استفاده شد. طی فرآیند گلخرابی و پس از آن، مقدار آب خالص مصرفی، عمق آب جمع شده روی خاک دو و شش روز پس از گلخرابی، تورم خاک در پایان عملیات، عمق نشست خاک پس از دو، چهار و شش روز و عمق نهایی خاک اندازه گیری شد. تحلیل آماری اثر تیمارهای آزمایشی بر صفات اندازه گیری شده و مقایسه میانگین آنها با روش LSD با استفاده از نرم افزار SPSS ۲۳ انجام شد. محاسبات و رسم نمودارها با استفاده از نرم­افزار EXCEL انجام شد.  یافته ها: نتایج نشان داد که اثر مستقل رطوبت اولیه خاک و نیز بافت خاک بر تمام ویژگی های اندازه گیری شده به جز عمق نشست خاک پس از شش روز در سطح آماری یک درصد معنی­دار بوده است. با افزایش رطوبت اولیه خاک، مقدار آب خالص مصرفی و عمق نهایی خاک در فرآیند گلخرابی روند کاهشی داشته و دیگر پارامترهای اندازه گیری شده دارای روند افزایشی بودند. از طرفی، اثر بافت خاک بر آب خالص مصرفی، آب جمع شده روی خاک دو و شش روز پس از گلخرابی، تورم خاک در پایان عملیات، عمق نشست خاک پس از دو و چهار روز و عمق نهایی خاک در سطح آماری یک درصد معنی­دار بوده است. اثر متقابل رطوبت اولیه و بافت خاک بر تورم خاک در پایان عملیات و عمق نهایی خاک در سطح آماری یک درصد و بر عمق آب جمع شده روی خاک دو روز پس از گلخرابی و عمق نشست خاک پس از دو روز در سطح آماری پنج درصد معنی دار بود. با افزایش رطوبت اولیه خاک از ۸۵ درصد به ۱۰۰ درصد اشباع، میزان آب مصرفی برای فرایند گلخرابی ۶۱ درصد کاهش یافت.  نتیجه گیری: با توجه به نتایج، ویژگی های فرآیند گلخرابی متاثر از رطوبت اولیه و بافت خاک است. از این رو، نتایج این پژوهش می تواند در مدیریت زراعی اراضی شالیزاری استان گیلان مورد استفاده قرار گیرد. با افزایش میزان رس خاک، پارامترهای اندازه گیری شده شامل مقدار آب خالص مصرفی، عمق آب جمع شده روی خاک دو و شش روز پس از گلخرابی، تورم خاک در پایان عملیات، عمق نشست خاک پس از دو، چهار و شش روز و عمق نهایی خاک افزایش یافت. دامنه تغییرات آب خالص مصرفی در فرآیند گلخرابی برای تیمارهای آزمایش بین ۳۱ تا ۱۱۴ میلی متر متغیر بوده و کمترین آن در بافت خاک سیلتی با ۲۰ درصد رس و تیمار رطوبت اولیه ۱۰۰ درصد درجه اشباع به دست آمد. نتایج برآورد آب مصرفی در فرآیند گلخرابی و ارتباط آن با رطوبت اولیه و درصد رس خاک می تواند در مدیریت تقویم زراعی و تنظیم برنامه رها سازی آب در شبکه آبیاری سفیدرود برای اراضی شالیزاری، با توجه به رخدادهای بارش در ابتدای فصل آبیاری و با هدف کاهش آب مصرفی مورد استفاده قرار گیرد.

کلیدواژه ها:

برنج ، درجه اشباع خاک ، درصد رس