اثر متقابل ژنوتیپ در محیط و تجزیه پایداری عملکرد دانه لاین های برنج (.Oryza sativa L)

چکیده مبسوط مقدمه و هدف: با توجه به افزایش مصرف سرانه برنج در کشور و نیاز به افزایش تولید برنج در واحد سطح، معرفی ارقام جدید کیفی، پر محصول و با ثبات عملکرد دانه امری بسیار مهم به حساب می آید. عملکرد دانه به ژنوتیپ و پاسخ آن به شرایط محیطی بستگی دارد. در راستای افزایش کمی و کیفی برنج این پژوهش به منظور ارزیابی برهم کنش ژنوتیپ × محیط و تعیین پایداری عملکرد دانه ژنوتیپ های برنج انجام شد. مواد و روش ها: در این آزمایش ۸ لاین کیفی برنج به همراه ارقام شاهد شامل کادوس، علی کاظمی و چمپای محلی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در دو منطقه چرام و باشت طی سال های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ اجرا گردید. در هر سال عملکرد ژنوتیپ های مورد آزمایش به طور جداگانه از طریق تجزیه واریانس ساده و با استفاده از روش دانکن مورد آزمون قرار گرفت و در پایان سال دوم به منظور تعیین سازگاری تجزیه واریانس مرکب به عمل آمد. برای تجزیه پایداری لاین ها، از روش های واریانس پایداری شوکلا، ضریب تغییرات محیطی فرانسیس و کاننبرگ، اکووالانس ریک، انحراف از خط رگرسیون ابرهات و راسل، ضریب رگرسیونی فینلی و ویلکینسون و ضریب تشخیص پینتوس استفاده شد. یافته ها: نتایج حاصله حاکی از تنوع زیادی بین ژنوتیپ های مورد بررسی از نظر عملکرد دانه و دیگر صفات زراعی بود. تجزیه واریانس مرکب نشان داد که بین سال ها تفاوت معنی داری در سطح احتمال ۵ درصد وجود دارد. تجزیه پایداری ژنوتیپ ها بوسیله محاسبه پارامترهای پایداری نشان می دهد که بیش ترین پایداری مربوط به رقم چمپای محلی و لاین های ۷، ۸، ۵ و ۶ بوده است. بر پایه شاخص ابرهات و راسل ژنوتیپ های ۷،۶ و ۸ و رقم چمپای محلی در هر دو محیط آزمایشی مطلوب بودند. از نظر پارامتر پایداری اکووالانس ریک، رقم چمپای محلی و ژنوتیپ ۶ و ۵ برتر بودند. براساس نتایج تجزیه و مقایسه میانگین تیمارها، برتری عملکرد دانه مربوط به لاین های ۷ و ۵ با متوسط عملکرد ۹/۶۰ و ۸/۸۵ تن در هکتار بوده است. لاین های مذکور به ­دلیل عملکرد، راندمان تبدیل، درصد برنج کامل بالا و میزان آمیلوز متوسط، ثبات عملکرد و سازگاری محیطی مناسب، به عنوان ژنوتیپ های برتر تشخیص داده شدند. نتیجه گیری: بر پایه نتایج حاصل از روش های پایداری لاین های شماره ۷ و ۵ به ترتیب با متوسط عملکرد ۹/۶۰ و ۸/۸۵ تن در هکتار و داشتن واریانس پایداری، ضریب تغییرات محیطی و واریانس درون مکانی کم تر از یک، همچنین ضریب خط رگرسیونی معادل یک به عنوان ژنوتیپ های پایدار برای هر دو منطقه و سایر مناطق مشابه قابل توصیه می باشند.

کلیدواژه ها:

Compatibility ، Interaction ، Line and Cultivar ، Quality ، برهم کنش ، رقم و لاین ، کیفی