بررسی شورش حسینقلی خان زعفرانلو در قوچان «به انضمام بازخوانی گزارش حسام السلطنه» (۱۲۸۱ ق.)

سیاست قاجاریه در اداره حکومت ایالات و ولایات مبتنی بر به کارگیری شاهزادگان و امیران درباری بوده است و پادشاهان قاجار برای ممانعت از افزایش قدرت خوانین و سران ایلات و قبایل، از واگذاری قدرت و حکمرانی مناطق مختلف به حاکمان غیر قاجاری امتناع میورزیدند. اما در بعضی موارد به دلیل عدم توانایی شاهزادگان به ناچار حکمرانی بعضی از مناطق هم چون شمال خراسان (که از ترکیب اجتماعی و جمعیتی خاص برخوردار میباشد) به سران و خوانین ایلات و طوایف سپرده میشد. به طوری که حکومت قوچان (به جز مدت کوتاه) از آغاز سلطنت قاجار همواره در اختیار زعفرانلو ها و خاندان رضا قلیخان پسر امیرگونه خان و فرزندان آن ها بوده و آنان با لقب شجاع الدوله مدت ها بر قوچان و نواحی اطراف آن فرمانروایی کرده و مورد توجه و حمایت پادشاهان و دربار قاجاریه قرار داشتهاند. بنابراین ولایت مرزی قوچان با وجود اهمیتهای خاص سیاسی - جغرافیایی از حیطه نفوذ مستقیم دربار و شاهزادگان قاجاری بدور مانده بود. ضمن آنکه روحیات استقلالطلبانه حکمرانان و سرکشی و طغیان فرزندان و وابستگان والیان قوچان زمینه را برای رخدادهای مهم در این منطقه مرزی فراهم میساخته است. یکی از رویدادهای مهم قوچان در عهد ناصری، شورش حسینقلیخان فرزند رضا قلیخان زعفرانلو است که مدت کوتاهی در قوچان حکومت نمود و بالاخره در ۱۲۸۱ ق توسط حسام السلطنه سرکوب شد. در این مقاله علل و چگونگی پیدایش، شکلگیری و سرانجام این غائله با تاکید بر گزارش حسام السلطنه والی وقت خراسان مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است.

کلیدواژه ها:

قاجاریه ، حسینقلی خان زعفرانلو ، حسام السلطنه ، قوچان