مقایسه‎ی اثر روش های مختلف تهیه (DEM) بر خصوصیات مورفومتری شبکه های رودخانه ای (مطالعه موردی: حوضه‎ی آبخیز آبغه، استان خراسان رضوی)

کاربران GIS معمولا از نقشه های خطوط تراز برای ساخت مدل های رقومی ارتفاع های DEM)) استفاده می کنند اما دقت و صحت این داده ها در تجزیه و تحلیل هیدرولوژیکی به طور کامل آشکار نیست. هدف از این مقاله تعیین کیفیت و دقت تجزیه و تحلیل شبکه زهکشی مستخرج از DEM حاصل از نقشه توپوگرافی با مقیاس ۱:۵۰۰۰۰ است. منطقه مورد مطالعه با ۴۴۳مساحت کیلومتر مربع در شمال شرقی ایران واقع شده و ترکیبی از کوهستان، تپه ماهور، دشت سر، مخروط افکنه‎ها و دشت سیلابی است. با استفاده از بسته نرم افزار ArcGIS خطوط تراز به صورت دستی رقومی و شبکه آبراهه‎ها استخراج شد. برای ارزیابی دقت DEM، شبکه‎های آبراهه‎ی مستخرج از مدل رقومی ارتفاع حاصل از نقشه توپوگرافی (لایه (DEM را با شبکه‎ی آبراهه مشتق شده از تصویر ماهواره‎ای با وضوح بالا به عنوان یک شبکه‎های جریان واقعی (IRSpan) مقایسه کرده ایم. این تا حدی به دلیل مقیاس دقیق تر تصاویر ماهواره ای است که به عنوان یک نقشه مرجع مناسب می‎تواند مبنایی جهت مقایسه شبکه آبراهه مستخرج از DEM را تضمین کند . فرایند مقایسه در دو فرمت های رستر و بردار انجام شد. این مقایسه ویژگی های مورفومتریک شامل فراوانی رودخانه، طول آبراهه، تراکم آبراهه و نسبت زهکشی به عنوان الگوی فضایی ازخطوط زهکشی است، که به صورت تجزیه و تحلیل بصری و محاسبه میزان تفاوت بین دوشبکه مورد بررسی قرار گرفت. مطالعه بصری و نتایج عددی نشان داد که آستانه ۵۰ سلول، نتایج نزدیکتری با آبراهه‎های مستخرج از تصویر ماهواره‎ای دارد. رتبه رودخانه و فراوانی سلولی در مقادیر آستانه بالاتر کاهش می یابد. مقایسه درصد فراوانی سلولی و وکتوری برای همه رتبه های آبراهه تناسب قابل قبولی ارائه داده است. اما برای رتبه های چهارو پنج وشش آبراهه ها تفاوت زیادی وجود دارد این تفاوت بیش از ۸۰ درصد برای آبراهه های رتبه چهار وپنج و شش در منطقه مورد مطالعه اندازه گیری شد. این بدان معنی است که توزیع رودخانه های رتبه اول یک تفاوت بزرگ با الگوهای زهکشی طبیعی ایجاد می کند که باعث می شود که ما تجزیه و تحلیل های اضافی در واحدهای ژئومورفولوژی جدا انجام دهیم. نتایج نشان داد که درمناطق کوهستانی و تپه ماهورها برای آبراهه های رتبه یک و دو تطابق مناسبی وجود دارد. میزان تفاوت برای مناطق فوق برای آبراهه های رتبه یک و دوبین ۲۰ تا ۴۰ درصد بوده است. بیشترین تفاوت درنواحی مخروط افکنه و دشت است که در رتبه های مختلف بین ۶۰ تا بیش از ۸۰ درصد بوده است. نتایج برای طول رودخانه شرایط قابل قبولی را برای واحد دشت سر و کوهستان، به ویژه برای آبراهه های رتبه دوم نشان داد. در مناطق مخروط افکنه ها ودشت درجه تناسب کمتری را پیدا کردیم. محاسبه تراکم زهکشی برای کل حوضه نشان داد تناسب مناسبی بین آبراهه های مستخرج به روش مختلف وجود دارد. به نظر می رسد که تفاوت های آشکارموجود در واحدهای ژئومورفولوژیکی جداگانه باعث می شود که ما نتایج کاملا نادرست برای واحد های مخروط افکنه و دشت برای رودخانه های مستخرج از از DEM را ببینیم. بهترین میزان تناسب تراکم زهکشی برای دشت سر در جایی است که شیب سطح متوسط است. در منطقه کوهستانی، تراکم زهکشی برای لایه استخراج شده از تصویر ماهواره ای بیشتر از لایه استخراج شده از لایه توپوگرافی است در حالی که نتایج به دست آمده برای مخروط افکنه ها و مناطق دشت معکوس است. بنابراین است که نتایج فقط برای واحدهای کوهستان ودشت سر استفاده شود. نتیجه ی تراکم زهکشی برای بخش های مخروط افکنه و دشت رودخانه ها شرایط قابل قبول تری تشخیص داده است و برای دشت سر جایی که در آن شیب سطح متوسط است.

کلیدواژه ها:

Hydrology ، Abgheh area ، GIS ، Morphometry ، Khaf ، Digital Elevation Model ، هیدرولوژی ، منطقه آبغه ، GIS ، مورفومتری ، خواف ، مدل رقومی ارتفاع