رسالهء عبدالرحمان صوفی دربارهء هندسهء پرگاری

آنچه در پی می آید ویرایشی است از رسالهء عربی عبدالرحمان صوفی (۲۹۱- ۳۷۶ ق) منجم و ریاضیدان ایرانی دربارهء ترسیم چندضلعیهای منتظم به کمک خط کش و پرگاری که دهانهء آن ثابت است. عبدالرحمان صوفی این رساله را با عنوان رساله فی عمل الا شکال المتساویه الاضلاع کلها بفتحه واحده، به درخواست عضدالدولهء دیلمی (۳۲۴-۳۷۲ ه ق) نگاشته است. ابوالوفای بوزجانی (۳۲۸-۳۸۸ ه ق) که معاصر صوفی بود نیز درکتاب فی مایحتاج الیه الصا.نع من اعمال الهندسه پیرامون ترسیم شکلهای هندسی به کمک پرگاری با دهانهء ثابت بحث کرده است. این موضوع در اروپای دورهء نوزایی و همچنین در نیمهء دوم قرن هجدهم میلادی دوباره مورد توجه هندسه دانان قرار گرفت که از این میان می توان لئوناردو داوینچی ، جیرولامو کاردانو، نیکولو تارتاگلیا دو لودویکو فراری " را نام برد. ویرایش حاضر بر اساس نسخهء خطی شمارهء ۵۵۳۵ کتابخانهء آستان قدس رضوی فراهم آمده که تاریخ کتابت آن ۱۲۸۶ قمری است. در این ویرایش علامت/ نشانهء شروع صفحهء جدید در نسخهء خطی است و همانند نسخهء خطی، شمارهء هر باب با حروف ابجد در حاشیه آورده شده است. افتادگیهای متن داخل قلاب [] افزوده شده است و برای سهولت خواندن متن، آن را پاراگراف بندی و در حد لزوم نقطه گذاری کرده ایم. نسخهء دیگری از این اثر را سید جلال الدین تهرانی به کتابخانهء آستان قدس رضوی اهدا کرده که جزوی از نسخهءشمارهء۱۲۱۲۱ با تاریخ کتابت ۱۳۰۸ قمری است و در این ویرایش در موارد لزوم به عنوان نسخهء بدلی از آن استفاده کرده ایم. هر دو نسخه از روی نسخه ای که در رمضان ۶۸۸ قمری در مراغه کتابت شده رونویسی شده اند.

کلیدواژه ها:

ترسیمهای هندسی ، چندضلعیهای منتظم ، عبدالرحمان صوفی ، هندسهء پرگاری