شناسایی مولفه ها و راهکارهای توسعه کارآفرینی در میان معلولان (مورد مطالعه نواحی روستایی بخش کوزران در شهرستان کرمانشاه)

مقدمه و هدف: تنوع معیشتی با تاکید بر فعالیت­های خارج از مزرعه و گسترش فرصت­های اشتغال برای گروه­ های مختلف فعال در جوامع روستایی رویکردی موفق در توسعه روستایی بوده است. معلولیت واقعیتی است که جوامع بشری می بایست آنرا پذیرفته و آگاهانه به مدیریت و برنامه ریزی برای آن بپردازند. به­ ویژه در محیط های پرخطر روستایی که زمینه وقوع آن بیشتر است. معلولیت بار تکفل جوامع و هزینه های زندگی خانوارهای روستایی را افزایش می دهد. این فشار زمانی مضاعف می گردد که معلولانی که قادر به اشتغال و ارزش آفرینی باشند از دستیابی به شغل مناسب محروم باشند و فرصت­های حضور در چرخه اقتصادی برای آنها فراهم نباشد. در تحقیقات انجام­ گرفته در حوزه کارآفرینی، کارآفرینی گروه­های خاص در جوامع روستایی کمتر مورد توجه محققان و مدیران پروژه ­های توسعه روستایی بوده است. معلولان توانمند روستایی استان کرمانشاه بخش قابل ­توجهی از بیکاران استان را تشکیل می دهند و تنها چهار درصد معلولان استان شاغل می باشند. پرداختن به مقوله کارآفرینی معلولان کارکردی چندگانه در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و سیاسی دارد. پژوهش حاضر با هدف شناسایی عوامل موثر بر کارآفرینی معلولان روستایی بخش کوزران در شهرستان کرمانشاه انجام شد. مواد و روش ­ها: روش کلی تحقیق آمیخته کیفی- کمی و روش گردآوری داده ها، مصاحبه نیمه ­ساختارمند بود. مشارکت ­کنندگان در بخش کیفی ۲۱ نفر از معلولان روستایی بخش کوزران و ۱۵ نفر از مدیران و کارشناسان سازمان بهزیستی در استان کرمانشاه بودند. نمونه ­ها با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند و بر اساس قاعده اشباع داده انتخاب شدند. داده های بخش کیفی با روش کدگذاری تئوری بنیانی تحلیل و با استفاده از نرم­ افزار Maxqda انجام شد. در این مرحله با استفاده از چهار مفهوم مرتبط ازجمله مفاهیم اعتبارپذیری، انتقال پذیری، تاییدپذیری و اطمینان پذیری به بررسی روایی و پایایی پژوهش پرداخته شد. روش به کار رفته در بخش کمی روش توصیفی همبستگی بود. نمونه آماری این بخش ۱۳۰ نفر از معلولان روستایی دارای قابلیت اشتغال در بخش کوزر ان بودند. ابزار جمع آوری داده ها پرسشنامه محقق­ساخته بود. برای بررسی روایی و پایایی ابزار پژوهش از رویکردهای روایی همگرا (میانگین واریانس استخراج­ شده) و روایی واگرا (معیار فورنل و لارکر) استفاده شد. نرم ­افزار SPSS۲۲ در تجزیه و تحلیل داده­ های بخش کمی استفاده شد. به­منظور بررسی روابط بین سازه های مورد پژوهش از روش مدل سازی معادلات ساختاری با رویکرد حداقل مربعات جزیی با استفاده از نرم ­افزار SmartPLS  نسخه ۳ استفاده شد. یافته­ ها: درنتیجه تحلیل داده های تحقیق ۵۸ مفهوم مرتبط با عوامل موثر بر کارآفرینی معلولان روستایی شناسایی شد که این مفاهیم در قالب ۱۵ سازه و ۴ مقوله اصلی شامل شایستگی های کارآفرینانه معلولان روستایی (شایستگی تعهد، شایستگی یادگیری، شایستگی ارتباطی، شایستگی راهبردی)؛ عوامل فردی ­­(سودمندی و هویت اجتماعی؛ احساس نوع­دوستی؛ هوشیاری کارآفرینانه و ویژگی های شخصیتی کارآفرینانه)؛ زمینه ای (حمایت محلی ادراک­شده؛ تلاطم ها و محدودیت ها؛ حمایت درک­شده از سوی خانواده و سرمایه انسانی) و ساختاری (شامل عوامل زیرساختی- محیطی؛ بروکراسی اداری و اقدامات سازمان بهزیستی) موثر برکارآفرینی معلولان روستایی دسته بندی شدند. همچنین، ۲۷ مفهوم مرتبط با راهکارهای توسعه کارآفرینی معلولان روستایی شناسایی شد که در قالب پنج راهکار آموزشی- توانمندسازی؛ فرهنگ سازی و تغییر نگرش عمومی به کارآفرینی معلولان؛ حمایت و پشتیبانی مادی- معنوی؛ تنوع ­بخشی زمینه اشتغال و برندسازی محصولات معلولان و بهبود کمی و کیفی نیروی انسانی دسته بندی شدند. نتایج نشان داد که شایستگی یادگیری، سرمایه انسانی، تلاطم ها و محدودیت ها، حمایت ادارک­شده از سوی خانواده و شایستگی تعهد مهمترین عوامل موثر بر کارآفرینی معلولان روستایی می ­باشد. همان طور که نتایج مدل کمی نشان می دهد از بین ۱۵ عامل شناسایی­ شده، شایستگی یادگیری با مقدار بتا β =۰/۸۱۱؛ سرمایه انسانی با مقدار بتا ۰/۶۷۹=β؛  و تلاطم ها و محدودیت ها با مقدار بتا ۰/۶۷۲=β به ­ترتیب بیشترین تاثیر را بر کارآفرینی معلولان روستایی دارند. نتیجه­ گیری: کارآفرینی معلولان روستایی به ­عنوان یک بعد فراموش­ شده اشتغال روستایی می تواند در تحقق توسعه روستایی یکپارچه موثر باشد. جهت تحقق این هدف توجه به عواملی که فرایند اشتغال خودجوش معلولان توانمند روستایی را تسهیل کند ضروری است. این تحقیق به­ صورت آمیخته در راستای این هدف انجام شد و نتایج نشان داد که معلولان روستایی و کارشناسان مرتبط با اظهارات خود بر خلاء آتمسفر کارآفرینی روستایی و لزوم پرداختن به آن اشاره کردند. زمینه­ سازی اشتغال و به کارگیری استعدادهای معلولان روستایی در درجه اول نیازمند باورپذیری مسئولان و جامعه روستایی به امکان اشتغال معلولان است. در درجه دوم نیازمند استعدادیابی و توانمندسازی معلولان است و در نهایت نیازمند نقش­ پذیری و انجام مسئولیت توسط سه بعد اساسی این هرم یعنی خانواده، مسوولان و معلولان است. در این راستا، اصلاحات و توسعه نهادی اشتغال معلولان روستایی بسترساز عملکرد موفق این سه بعد است. لذا، پیشنهاد می گردد با رویکرد حمایت نهادی قوانین و بخشنامه های منطقه ای برای حمایت از سرمایه گزاران ایده های معلولان روستایی به­روزرسانی و تسهیل گردد و از طریق شناسایی و عقد قرارداد با بخش­ های وابسته و دارای پتانسیل زمینه خوداشتغالی معلولان روستایی فراهم شود و در صورت به­ کارگیری پتانسیل­ های معلولان در بخش ­های خصوصی این بخش­ ها از معافیت­ های مالیاتی، تسهیلات کم­بهره و یارانه حامل های انرژی برخوردار گردند. همچنین، شبکه­ سازی و معرفی توانمندی­ های معلولان روستایی در شبکه­  های تامین و زنجیره ارزش محصولات کشاورزی و روستایی می­ تواند در توسعه زمینه اشتغال معلولان روستایی موثر باشد.

کلیدواژه ها:

Entrepreneurship ، Empowerment ، Employment ، Kozaran district ، Unemployment ، Rural development ، Rural disabled people ، اشتغال ، بیکاری ، بخش کوزران ، توسعه روستایی ، توانمند سازی ، معلولان روستایی ، کارآفرینی