اصول تعلیم و تربیت از دیدگاه منابع و متون اسلامی

در این مطالعه به بررسی اصول تعلیم و تربیت از دیدگاه منابع و متون اسلامی پرداخته شده است. تعلیم و تربیت، اساس هر گونه اصلاح و زمینه ای برای پیشرفت هر جامعه است و اسلام نیز دین هدایت و تربیت است و برای آن ارزش زیادی قائل است. بر پایه قرآن و حدیث ، این پرسش با بیان هدف غایی و اهداف واسطی پاسخ گفته می شود.هدف غایی تعلیم و تعلم اسلامی ، ایجاد تحول مثبت («رشد») در انسان و یافتن هویتی مطلوب برای او در زندگی فردی و اجتماعی است . بنا بر قرآن (مثلا طور: ۲۱) انسان مختارانه و با اعمال ارادی در کار شکل دادن به هویت خویش است و، تعلیم و تعلم چراغی است فرا راه این انسان عامل تا در پرتو آن تحولی بنیادی در او پدید آید. در واقع ، هدف غایی تعلیم و تعلم همان هدف غایی تربیت اسلامی است که از پیوند پایدار با «پروردگار» حاصل می شود و انگیزه و سمت گیری انسان را در فرآیند تعلیم و تعلم ، و نیز در مقام عمل ، تعالی می بخشد. متفکران مسلمان نیز، به تبع آموزه های اسلامی ، گاه علوم را بر حسب نفع و ضرری که دارند مورد توجه قرار داده اند. مثلا غزالی در توضیح حدیث «طلبالعلم فریضه علی کل مسلم»، ضمن تقسیم علوم به شرعی و غیرشرعی ، از سه دسته علوم (محمود، مذموم و مباح علم از پویایی برخوردار است . وقتی علم را با نظر به عالم بررسی می کنیم ، ویژگی تحول و پویایی آن آشکار می شود. این تحول و پویایی از آنجا نشئت می یابد که عالمان در فضاها و شرایط گوناگون اجتماعی به علم ورزی می پردازند. در معرفت شناسی معاصر، با نظر به این ویژگی ، علم را «وابسته به زمینه » توصیف کرده اند. زیستن عالمان در زمینه های مختلف اجتماعی ، آنان را در فضاهای فکری متفاوتی قرار می دهد، به گونه ای که ممکن است هر فضایی ، حساسیتها و سوالهای ویژه ای را فرا روی عالمان قرار دهد که لازمه آن پی جوییهای مختلف ، حتی راجع به یک پدیده ، و حصول علوم متفاوت خواهد بود.گاهی ، ویژگی پویایی علم در برابر ویژگی ثبات علم قرار می گیرد و جانبداران پویایی علم به نسبیت گرایی منسوب می شوند اما در معرفت شناسی اسلامی ، با توجه به آنچه در باره ثبات علم مطرح شد، نسبیت گرایی پذیرفته نیست و بنابراین ، پویایی علم با نظر به عالم ، تا آنجا پذیرفتنی است که با ثبات علم با نظر به معلوم ، در تعارض قرار نگیرد.

کلیدواژه ها:

اصول تعلیم ، متون اسلامی ، جامعه ، پیشرفت ، علوم متفاوت