بررسی روش های طبیعی سازی جریان آب رودخانه ها و معرفی یک روش نوین

به دلیل توسعه برداشت ها از منابع آب سطحی، جریان ثبت شده در اغلب ایستگا ه های آب سنجی دارای رژیم طبیعی نبوده و متاثر از فعالیت های انسانی است. بنابراین، طبیعی سازی رژیم آبدهی رودخانه ها و حذف اثر فعالیت های انسانی جهت برنامه ریزی و مدیریت جامع منابع آب امری اجتناب ناپذیر است. پژوهشگران روش های مختلفی جهت طبیعی سازی جریان معرفی کرده اند که عمدتا بر پایه بیلان حجمی استوار هستند. این روش ها به مقادیر جریان های ثبت شده در نقاط برداشت و برگشت آب بسیار وابسته بوده و عدم قطعیت در جریان های ثبت شده، دقت این روش ها را تعیین می کند. در این پژوهش ضمن معرفی اجمالی روش های مرسوم و بررسی نقاط ضعف آنها، روشی نوین و ابتکاری مبتنی بر اطلاعات در دسترس جهت طبیعی سازی جریان رودخانه ها ارائه شد. روش طبیعی سازی پیشنهادی بر مبنای روش مصرف خالص طرح ریزی شده است. در این فرایند، مقدار انواع نیازهای آبی و مصرف خالص آنها در حوضه بالادست ایستگاه های آب سنجی به صورت جزء به جزء و در هر ماه به صورت سری درازمدت برآورد و سپس با تجمیع آنها به آبدهی مشاهداتی در ایستگاه های آب سنجی مبنا، مقدار آبدهی طبیعی حوضه تعیین می شود. صحت سنجی و اعتبارسنجی نتایج حاصل از این روش از طریق مقایسه آبدهی مشاهداتی و محاسباتی در ایستگاه های مبنا انجام می شود. به منظور عملیاتی کردن این روش، در زیرحوضه های تیره و ماربره درحوضه دز و زیرحوضه های سولگان و بهشت آباد در حوضه کارون این روش مورد استفاده و پیاده سازی شد. نتایج نشان داد تاثیر فعالیت های انسانی در کاهش متوسط آبدهی درازمدت خروجی در حوضه تیره ۲۳/۲، در حوضه ماربره ۲۸/۷، در حوضه آب ونک ۲۶ و در حوضه بهشت آباد ۹/۵ درصد است. صحت سنجی و اعتبارسنجی نتایج حاصل از این روش نیز حاکی از تطابق و انطباق خوب داده های مشاهداتی و برآوردی در نقاط کنترل است. در این پژوهش با ارائه یک روش کاربردی بر اساس اطلاعات در دسترس در کشور، آبدهی طبیعی بدست می آید. روش پیشنهادی در مراحل مقدماتی بوده و به منظور تدقیق و فراگیر شدن آن بایستی در پژوهش های آتی اندرکنش آب سطحی و زیرزمینی و همچنین از تکنولوژی های نوین مانند سنجش از دور در آن استفاده شود.

کلیدواژه ها:

Natural flow ، Volume budget ، Water consumption ، Karun ، آبدهی طبیعی ، بیلان ، مصارف آب ، کارون