نمادشناسی تزئینات معماری محرابهای دوره ایلخانی آذربایجان غربی و شرقی

یکی از شاخص ترین تزئینات معماری ایران، گچ بری است که اوج این هنر را می توان در عصر ایلخانی به ویژه در محرابهای این دوره مشاهده نمود به نحوی که هر یک از این محرابها شاهکاری در طراحی و اجرا هستند به طور کلی در این پژوهش سعی می گردد ضمن مطالعه ، شناسایی ساختار ترکیبی نقوش و تجزیه و تحلیل نقش مایه های ایجاد شده بر محرابها پرداخته شود. این تحقیق با استفاده از شیوه توصیفی تحلیلی و به روش اسنادی نشان می دهد که گچبری دوره ایلخانی برگرفته از گچبری سلجوقیان بود، اما به تدریج ، تغییرات و نوآوری هایی در طراحی ، تزئین و اجرای گچبری به وجود آمد. این تحولات در بسیاری از نمونه های گچبری باقی مانده از دوره ایلخانی قابل مشاهده است . همچنین نتایج نشان داد که کاربرد نقوش هندسی در این محرابها، حضوری پررنگ داشته و از پرکار و متنوعی ، در هر چه بیشتر به جلوه درآوردن محرابهای گچ بری استفاده شده است ؛ نقوشی که با تکنیک های مختلف ؛ به صورت برجسته و مطبق در بیشتر موارد همراه با آژده کاری های ظریف و شلوغ اجرا شده، و در قالب نقوش گیاهی انتزاعی شده، نقوش اسلیمی ، نقوش هندسی و کتیبه جلوهگر شدهاند. می توان گفت که از جمله ویژگی های شاخص این دوره، ساخت محرابهای گچی با گونه های مختلف کوفی و اقلام دیگر خط ، انواع گرههای هندسی ، نقوش اسلیمی پیچیده در لابه لای کتیبه ها و اولین استفاده از کتیبه های متنوع و کاربرد برخی نقوش مانند گل شاه عباسی ، گل روزت و نقش زنجیره در گچبری است که موجب تحولی بزرگ در این هنر و خلق شاهکارهایی عظیم در این دوره شده است . در واقع محرابهایی مورد نظر از منظر زیبایی شناسی و معناشناسی در اوج کمال قرار داند و می توانند به عنوان نمونه های عالی و والای هنر گچبری به عنوان سرمشق و الگویی برای طراحان و هنرمندان معاصر قرار گیرند تا آنها با استفاده از دستاوردهای ارایه شده در این محرابها بتوانند هنر خود را یک گام به پیش برند، چرا که این محرابها همانظور که در این تحقیق بیان شد، در اوج دقت اجرایی و زیبایی شناسی طراحی ساخته شده اند.

کلیدواژه ها:

محراب ، دوره ایلخانی ، مساجد ، هنر اسلامی ، تبریز ، آذربایجان شرقی و غربی