پژوهش های زراعی زعفران در ایران: روند گذشته و نگاهی به آینده

زعفران از جنبه های مختلف اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی و سیاسی جایگاه ویژهای در کشاورزی ایران و بخصوص مناطق زعفرانکاری دارا میباشد. نقش کشاورزان ایران در اهلی سازی و تکامل زراعی این گیاه در منابع متعدد علمی بینالمللی بهصورت بارزی آورده شده است. گرچه نام این محصول مینیاتوری و به اصطلاح دستساز همیشه با نام ایران همراه بوده است ولی بهنظر نمیرسد تلاش های علمی پژوهشگران ما در گذشته در خور این گیاه پرآوازه بوده باشد و مسلما انتظار جهانیان از پژوهشگران ایرانی در زمینه زعفران خیلی بیش از آن است که امروزه برآورده شده است. در این نوشتار سعی شده است با نگاهی به پژوهش های زراعی زعفران در گذشته در سطح کشور، وضع موجود و دورنمای آینده آن نیز ترسیم شود. اگرچه پژوهشهای زراعی اولیه در مورد زعفران در کشور از سابقهای 70 ساله برخوردار است ولی طی یک دوره 40 ساله فعالیت علمی خاصی در این زمینه صورت نگرفت و فعالیتهای پژوهشی منسجم عملا از دهه 50 توسط برخی پژوهشگران پیشگام در خراسان آغاز شد. در دهههای 50 و 60 با پیدایش سازمانهایی همچون سازمان پژوهش های علمی و صنعتی (واحد خراسان) و شروع گسترش دورههای تحصیلات تکمیلی در دانشکدههای کشاورزی پژوهشهای زراعی زعفران در دهههای 50 و 60 نسبتا گسترش یافت و این موضوع بخصوص در دهههای 70 و 80 سرعت بیشتری به خود گرفت. در اوایل دهه 80 با تاسیس قطب علمی گیاهان زراعی ویژه در دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد و در اواخر دهه 80 با تاسیس گروه پژوهشی زعفران در دانشکده کشاورزی دانشگاه بیرجند و همچنین تاسیس کانون ارتباط با دانش زعفران در همان دانشگاه، فعالیتهای پژوهشی تداوم یافت. در اوایل دهه 90 تاسیس پژوهشکده زعفران در دانشگاه تربت حیدریه و تلاش در جهت انتشار دو نشریه تخصصی زعفران توسط دانشکده کشاورزی دانشگاه بیرجند و پژوهشکده زعفران و گسترش قابل ملاحظه دورههای تحصیلات تکمیلی در دانشگاهها و نیز توجه بیشتر به این محصول سرعت پژوهشهای مربوط بیشتر شد. تاسیس دبیرخانه دایمی جشنواره زعفران در قاین، تشکیل شورای ملی زعفران در اتاق بازرگانی صنایع و معادن مشهد، تدوین طرح جامع بهبود و فرآوری زعفران، برگزاری کنگره و همایشهای ملی، برگزاری دومین سمپوزیوم بین المللی زعفران در دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد نمونه-هایی از توجه بیشتر به زعفران در سطح ملی است که بدون تردید میتواند عامل مهمی در گسترش پژوهشهای علمی روی این محصول باشد. امید است چنین رویه هایی زمینه های لازم را برای نوعی جنبش علمی در مورد زعفران فراهم ساخته باشد و انتظار میرود این جنبش علمی به صورتی منسجم و جامع، مبانی پژوهشهای رایج را مورد تجدید نظر قرار داده و به علاوه جنبه های نوینی از تولید زعفران از جمله تولید در محیط های تحت کنترل، ارزیابی خلا عملکرد، مدلسازی رشد و نمو، جنبه های فیزیولوژی و اکولوژی زراعی، نقش تغییرات اقلیم و گرمایش جهانی در گسترش سطح کشت و جابجایی عرصه های تولید آن در قالب پروژه های کلان بررسی نماید. بدون تردید انتقال یافته های علمی به عرصههای تولید و عرضه نتایج پژوهشها درقالب نوشتارهای استاندارد بینالمللی به جامعه علمی جهانی میتواند دستاورد عملی چنین جنبشی باشد.

کلیدواژه ها:

ایران ، زراعی ، پژوهش ها زعفران