ریشه شناسی واژه قرآنی علم در زبان های سامی

واژه قرآنی علم در معنای دانستن، یکی از معانی محوری در زبان قرآن کریم و محور حوزه معنایی ادراک و دانایی است و از این رو درک طرز ساخت تاریخی آن نه تنها به لحاظ واژه شناسی قرآن، بلکه به لحاظ درک انسان شناختی از فضای نزول قرآن نیز اهمیت داشته و در تفسیر قرآن کارآمد است. این جستار با بهره گیری از روش تطبیقی- تحلیلی، معانی متعدد ماده علم را در زبان عربی و سایر هم خانواده های سامی آن نظیر سبیی، حبشی، عبری، آرامی، سریانی، اوگاریتی و اکدی مطالعه نموده، با تاریخ گذاری این معانی و بررسی روابط معنایی محتمل، رابطه معنای قرآنی علم (دانایی) را با معانی دیگر بررسی می نماید. طی تحقیق مشخص شد، نخست اینکه معنای پنهان کردن که در زبان های زیرشاخه شمالی مرکزی حضوری پررنگ دارد، در تضاد با معنای نشان دادن است که در زیرشاخه های جنوبی نمود یافته و بدین ترتیب این زوج متقابل، قدمتی به اندازه زبان سامی باستان دارند؛ دوم اینکه دو معنای نشانه و دانایی با توجه به زیرمجموعه هایی مثل نشان دادن از یک سو و یاد دادن و متوجه شدن از سوی دیگر، معناهای نزدیک به هم محسوب می شوند و با توجه به قدمت بیشتر معنای نشانه ، معنای دانایی حاصل از آن است. سوم اینکه از آنجا که معناهای نوشتن، مهر زدن و امضا کردن در زیرشاخه جنوبی حاشیه ای و پیکرتراشی در زبان اکدی و دین و نگاه کردن در زبان آفروآسیایی حضور دارد و همچنین نوع مصادیقی که در عربی برای مفهوم نشانه، ذیل ماده علم ذکر شده است، مفهوم نشانه را در فرهنگ سامی - عربی از نشانه های آوایی مثل کلمات و نشانه های زبان گفتاری) دور ساخته و به نشانه های تصویری نزدیک تر می کند، در نتیجه باید گفت مفهوم علم (دانایی) از مفهوم نشانه تصویری ساخته شده است.

کلیدواژه ها:

قرآن ، معناشناسی تاریخی ، ریشه شناسی ، زبان های سامی ، علم