تاثیر سطوح مختلف نیتروژن و تاریخ نشاکاری بر خصوصیات رشد، عملکرد و میزان اسانس نعناع فلفلی در کشت مخلوط ردیفی با عدس

چکیده سابقه و هدف: نعناع فلفلی (Mentha piperita L.) از جمله گیاهان دارویی ارزشمند است که در درمان بسیاری از بیماری ها و صنایع دیگر کاربرد فراوان دارد و افزایش کمی و کیفی اسانس آن در طی تکنیک های زراعی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. استفاده زیاد از کودهای شیمیایی به ویژه نیتروژن، علاوه بر آلودگی های زیست محیطی، برای گیاهان دارویی مخاطرات کیفی نیز به دنبال دارد. ازآنجاکه کشت مخلوط مصرف نهاده های شیمیایی را کاهش و بهره وری منابع را افزایش می دهد، کشت مخلوط گیاهان دارویی با لگوم ها می تواند به عنوان راهکاری در جهت کاهش مصرف نهاده ها به ویژه نیتروژن شیمیایی باشد. به علاوه ممکن است میل کشاورزان به تولید این گیاه افزایش و عملکرد بالاتری را سبب شود، ضمن اینکه تنوع زیستی و بهره وری را نیز به دنبال دارد. لذا پژوهش حاضر به منظور بررسی اثر سطوح کاهش یافته نیتروژن و تاریخ نشاکاری بر خصوصیت های رشدی، عملکرد و اسانس نعناع فلفلی در نسبت های مختلف مخلوط با عدس انجام شد. مواد و روش ها: آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه شهرکرد در سال 1394 اجرا شد. تیمارها شامل نسبت های مختلف مخلوط (66٪ نعناع فلفلی: 33٪ عدس، 50٪ نعناع فلفلی: 50٪ عدس، 33٪ نعناع فلفلی: 66٪ عدس، کشت خالص نعناع فلفلی و عدس)، سه سطح کود نیتروژن (100٪، 75٪ و 50 ٪ نیاز نعناع فلفلی) در دو تاریخ نشاکاری نعناع فلفلی (10 اردیبهشت و 5 خرداد) بترتیب تحت عنوان عامل اول تا سوم بودند. خصوصیات رشدی نعناع فلفلی مثل ارتفاع، میزان تولید برگ، عملکرد ماده خشک نعناع فلفلی و عملکرد دانه عدس و نیز میزان و عملکرد اسانس نعناع فلفلی مورد مقایسه قرار گرفتند. شاخص نسبت برابری زمین نیز برای توضیح سودمندی مخلوط محاسبه گردید. یافته ها: اثر نسبت های مخلوط، نیتروژن و تاریخ نشاکاری بر ویژگی های رشد، عملکرد و اسانس نعناع فلفلی معنی دار شد. بیشترین ارتفاع نعناع فلفلی در کشت خالص در تاریخ 10 اردیبهشت و مصرف 100% نیتروژن مشاهده شد و بیشترین تعداد برگ در بوته نیز در سطح 100% نیتروژن در کشت خالص و 10 اردیبهشت بدست آمد، اما با کاهش میزان کود مصرفی نیتروژن به 75% و 50%، بیشترین تعداد برگ در بوته نعناع فلفلی در تیمارهای کشت مخلوط به ویژه نسبت 66% نعناع: 33% عدس حاصل شد. اجرای کشت مخلوط، افزایش عملکرد ماده خشک، میزان و عملکرد اسانس نعناع فلفلی را نسبت به کشت خالص به همراه داشت. نشاکاری دیرهنگام و کاهش کود مصرفی نیتروژن، موجب کاهش این پارامترها گردید و کشت مخلوط تاحدودی توانست تاخیر نشاکاری و کمبود کود نیتروژن را جبران نماید. در نشاکاری 10 اردیبهشت، عملکرد ماده خشک نعناع فلفلی در نسبت مخلوط 66% نعناع:33% عدس در تمام سطوح کود نیتروژن بالاتر از کشت خالص بود. بیشترین میزان عملکرد معادل دانه عدس (2614 کیلوگرم در هکتار) در کشت خالص این گیاه بدست آمد که بیانگر مغلوب شدن عدس دراین سیستم و بهره برداری بیشتر نعناع فلفلی است. در سطح 75% کود نیتروژن مقدار نسبت برابری زمین مجموع، در همه نسبت های مخلوط بیشتر از یک بود. به طوری که در این سطح کودی در نشاکاری اول تیمار 50% نعناع: 50% عدس و در نشاکاری دوم تیمار 66% نعناع: 33% عدس بالاترین مقادیر شاخص نسبت برابری زمین (به ترتیب 17/1 و 10/1) را به خود اختصاص دادند. نتیجه گیری: از آنجا که نشاکاری دیرهنگام (5 خرداد) نعناع فلفلی موجب کاهش پارامترهای رشدی گیاه گردید، نشاکاری نعناع فلفلی در تاریخ 10 اردیبهشت توصیه می گردد. اجرای کشت مخلوط سبب شد تا عملکرد نعناع فلفلی در مقادیر کمتر نیتروژن حفظ شود که می تواند مربوط به کارکرد عدس در تامین نیتروژن گیاه باشد. بنابراین می توان به منظور دستیابی به اهداف کشاورزی پایدار، کشت مخلوط این گیاهان را توصیه نمود.

کلیدواژه ها:

عملکرد اسانس ، نسبت های مخلوط ، کود نیتروژن ، ماده خشک ، عملکرد معادل