درگذشت دکتر مهدی قالیبافیان پدر بتن ایرانتقویم علمی ایران

زنده‌یاد دکتر مهدی قالیبافیان از استادان پیشکسوت مهندسی ساختمان خصوصا طراحی سازه های بتن آرمه در کشور بود که ۴۰ سال از عمر پربرکت خود را به تدریس در دانشگاه تهران گذراند.

وی در سال ۱۳۸۴ از سوی گروه مهندسی فرهنگستان علوم به عنوان مهندس برجسته شاخه مهندسی عمران کشور برگزیده شد.

زنده یاد دکتر قالیبافیان در سال ۱۳۱۴ در تبریز متولد شد. پس از اتمام دوره ابتدائی، دو سال اول متوسطه را نیز در زادگاهش، در دبیرستان فردوسی تبریز به پایان رساند. سپس به تهران آمد و پس از اتمام دوره متوسطه در دبیرستان شرف، تحصیلات فوق لیسانس مهندسی خود را در رشته راه و ساختمان در سال ۱۳۳۸ در دانشکده فنی دانشگاه تهران به پایان برد.

وی از شهریور سال ۱۳۳۹ به کار طراحی و محاسبه سازه ساختمانها پرداخت و در مدت یک سال و نیم، سازه تعدادی ساختمان های بزرگ و کوچک از جمله سازه بتن آرمه ساختمان فیلیپس واقع در خیابان انقلاب نرسیده به میدان فردوسی و چند درمانگاه سازمان بیمه های اجتماعی را طرح و محاسبه کرد.

ساختمان فیلیپس اولین ساختمان بتن آرمه در ایران است که در برابر زلزله طراحی شده است.

قالیبافیان به دلیل احراز رتبه اول بین فارغ التحصیلان همه رشته های سال ۱۳۳۸ دانشکده فنی دربهمن سال ۱۳۴۰، برای ادامه تحصیل به کشور فرانسه اعزام شد و ضمن تحصیل در چارچوب «کمیته اروپائی بتن» (فدراسیون بین المللی بتن فعلی) به کار پژوهش پرداخت.

در خرداد سال ۱۳۴۲ در امتحان گواهینامه مطالعات عالی مکانیک فیزیک تجربی شرکت و با احراز رتبه اول در امتحان مزبور به دریافت گواهینامه (C.E.S.) و جایزه نائل آمد. در تیر ۱۳۴۳ از هر دو تز دکتری خود (اصلی و مرتبط) با درجه بسیار ممتاز دفاع کرده و نظر به اهمیت موضوع تز به خواست و حمایت «موسسه فنی ساختمان و ساخت و ساز عمومی» کشور فرانسه(I.T.B.T.P.) به چاپ ونشر آن همت گماشت.

استاد پس از دریافت دکتری خود در مهندسی ساختمان های بتن آرمه و چاپ و نشر تز خود در چهاردهم مرداد سال ۱۳۴۴ به میهن بازگشت . بلافاصله پس از ورود به کشور، گروه مهندسی ای را که پیش از سفر به فرانسه در آن فعالیت داشت و در آن زمان در شرف تعطیل بود، احیا کرد و کار طرح و محاسبه سازه ساختمان هایی با طرح سازه بتن آرمه از جمله ساختمان چاپخانه و ادارت مرکزی روزنامه اطلاعات را آغاز کرد و با طراحی سازه ساختمان هایی دیگر نظیر ساختمان مرکزی بیمه های اجتماعی ادامه داد.

ساختمان روزنامه اطلاعات، اولین ساختمان بتن آرمه در ایران است که به روش نیم احتمال اندیشانه در «حالات حدی» طراحی شده است. در چارچوب تهیه نقشه های اجرائی کارخانه ماشین سازی تبریز، دکتر قالیبافیان برای اولین بار در ایران «علائم قراردادی اتصالات در ساختمانهای فلزی» را تهیه و به جامعه فنی کشور ارائه کرد که مجموعه این علائم، چند سال بعد با اندک حک و اصلاح به استاندارد کشوری تبدیل شد.

استاد قالیبافیان از همان سال بازگشت به میهن در دانشکده فنی دانشگاه تهران به تدریس پرداخت و برای اولین بار در ایران، روش طراحی سازه های بتن آرمه بر مبنای «حالات حدی» را به دانشجویان آموخت.

از سال ۱۳۴۶ ضمن تدریس بتن آرمه، مسئولیت اداره آزمایشگاه مصالح ساختمانی آن دانشکده را هم به عهده گرفت . وی طی سال های ۱۳۴۷ و ۱۳۴۸ به اتفاق دکتر پرویز سلیمانی، طرح آزمایشگاه رویه های سیاه را تهیه، طرح را اجرا، آزمایشگاه مزبور را تجهیز و در سال ۱۳۵۱ راه اندازی کرد. پس از آن، ایجاد یک کف قوی و سیستم آزمایش قطعات سازه یی را در برنامه توسعه آزمایشگاه وارد کرد و پس از تهیه طرح به همراه زنده یاد دکتر عبد شریف آبادی، پس از افت و خیزهای متعدد ناشی از محاصره اقتصادی و جنگ، کف قوی را طراحی و شخصا اجرای آن را پیگیری کرد و در سال ۱۳۷۵ به سرانجام رساند.

در سال ۱۳۸۰ باتفاق دکتر محمد شکرچی زاده، موسسه مصالح ساختمانی گروه عمران دانشکده فنی را پایه گذاری کرد و وی را در تاسیس اولین پایگاه تحقیقاتی دانشگاهی دوام و پایائی بتن در سواحل خلیج فارس یاری داد.

همزمان با کار تدریس در دانشگاه، در خارج از دانشگاه، در دوره های بازآموزی مهندسان شاغل نیز تدریس کرده و به عنوان مهندس مشاور، به کار مشاوره فنی، طراحی ساختمان ها به ویژه ساختمان های صنعتی سنگین،کنترل طرح های سازه ساختمان های بلند و سازه های خاص و تهیه طرح های بهسازی ساختمان های آسیب دیده اشتغال داشت.

استاد براساس تجربه های حاصل از بهسازی ساختمان های مختلف، در سال ۱۳۷۳ برای اولین بار در ایران، درس مستقل «بهسازی ساختمان ها» را در دانشکده فنی دانشگاه تهران ارائه کرد.

وی در سال ۱۳۸۴، از طرف گروه مهندسی فرهنگستان علوم به عنوان مهندس برجسته شاخه مهندسی عمران برگزیده شد و در مراسم بزرگداشت روز مهندسی به دریافت لوح از فرهنگستان مفتخر شد.

از آن مرحوم حدود ۱۸ کتاب و نشریه به زبان فارسی، دو کتاب به زبان فرانسه، ۸ جزوه درسی، بیش از ۸۰ مقاله به زبان فارسی، یک مقاله به زبان فرانسه و دو مقاله به زبان انگلیسی درباره طرح، محاسبه، اجرا و بهسازی ساختمانها به رشته تحریر به یادگار مانده است.

مرحوم قالیبافیان ضمن ایراد بیش از ۷۰ سخنرانی در مجامع مختلف در تهیه بیش از ۵۰ مدرک فنی رسمی کشور مشارکت فعال داشته که از جمله آنها، ۱۳ استاندارد ملی در موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی، ۱۹ نشریه از نشریات فنی سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور از جمله آئین نامه بتن ایران «آبا» (متن اول و متن تجدیدنظر شده )،۱۰ مبحث ازمباحث مقررات ملی ساختمانی کشور در وزارت مسکن و شهرسازی، یک استاندارد مهارت و یک جزوه آموزشی در چارچوب صندوق کارآموزی، آیین نامه طرح و محاسبه پل ها در برابر زلزله برای شهرداری تهران، پنج نشریه در مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن از جمله استاندارد ۵۱۹ (حداقل بار وارد بر ساختمان ها) و استاندارد ۲۸۰۰ (آئین نامه طرح ساختمان ها در برابر زلزله) (متن اول ومتن تجدید نظر شده) است.

دکتر قالیبافیان همچنین تا زمان فوت به عنوان عضو «کمیته دائمی بازنگری آئین نامه طرح ساختمان ها در برابر زلزله »، «کمیته تدوین آئین نامه بتن ایران» و «شورای تدوین مقررات ملی ساختمان» فعالیت داشت. وی همچنین به عنوان داور، بررسی و اظهار نظر درباره دهها طرح پژوهشی و مقاله علمی و فنی ارسال شده از دانشکده های مهندسی، سازمان های پژوهشی و نشریه های تخصصی را به عهده داشته و ویرایش فنی – نگارشی چندین کتاب، تالیف یا ترجمه را به انجام رساند.

دکتر قالیبافیان همچنین از اعضای موسس و پایه گذار انجمن ها و تشکل های متعدد مهندسی از جمله انجمن ایرانی مهندسان محاسب ساختمان (سال ۱۳۴۸) (رئیس انجمن ازسال ۱۳۵۶تا ۱۳۵۸ و از سال ۱۳۶۹ تا ۱۳۷۳)،انجمن مهندسان ژئوتکنیک ایران (انجمن مکانیک خاک و مهندسی پی ایران ) (سال ۱۳۵۱)،کانون مهندسین فارغ التحصیل دانشکده فنی دانشگاه تهران(سال ۱۳۶۹)،انجمن بتن ایران (سال ۱۳۷۹) و عضو تشکل های مختلف همچون کمیته بین المللی بتن (فدراسیون بین المللی بتن فعلی) (از سال ۱۹۶۳)،کانون مهندسین ایران از سال ۱۳۵۴ تا سال ۱۳۵۷، جامعه مهندسان مشاور ایران (از سال ۱۳۵۷)، کمیته ملی سدهای بزرگ ایران (از سال ۱۳۶۲ دو دوره)، انجمن بین المللی مهندسی پل و سازه IABSE (از سال ۱۹۹۲)، نظام مهندسان ساختمان و تاسیسات (از بدو تاسیس، سال ۱۳۵۴ تا ۱۳۵۷)، سازمان نظام مهندسی ساختمان استان تهران (از بدو تاسیس، سال ۱۳۷۲). (عضو هیات مدیره دوره های آزمایشی، اول و دوم) و عضو اولین دوره شورای مرکزی سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور، انجمن مهندسان راه و ساختمان ایران (از بدو تاسیس) و انجمن مدیران فنی و اجرائی بود.