از فهم نشانه شناسی رسانه ها تا نشانه شناسی ایموجی ها

مارسل دانسی استاد نشانه شناسی دانشگاه تورنتو بیشتر به دلیل فعالیت در زبان، ارتباطات و نشانه شناسی شناخته شده است. وی در کتابش با عنوان «فهم نشانه شناسی رسانه ها» می نویسد: نشانه شناسی هرگز به طور واقعی در چشم انداز آکادمیک جای مناسبی نیافت. به گونه ای که تعداد بسیار اندکی پژوهشگر حرفه ای «تمام وقت» نشانه شناسی وجود دارد.

از منظر مارسل دانسی، دو روش پژوهش برای نشانه شناسی متصور است:

1. تحقیق تاریخی. سیستم های معنایی را باید ابتدا از نظر تاریخی بررسی کرد. دلیل این امر کاملا روشن است: برای به دست آوردن هرگونه فهمی از اینکه یک چیز چه معنایی می دهد، در وهله نخست لازم است روشن شود که چگونه این معنا به وجود آمده است.

2. تفسیر. هدف تحقیق نشانه شناسی پرده برداشتن از ماهیت رابطه x=y است. x چیزی است که به صورت مادی وجود دارد و می تواند واژه، رمان، برنامه تلویزیونی یا هر ساخته انسانی دیگری باشد. y همان چیزیی است که این ساخته [انسانی] در همه ابعاد خود (شخصی، اجتماعی، تاریخی) معنا می دهد. فهمیدن این که معناهای y چه هستند، اساس و محتوای روش نشانه شناسی را شکل می دهد. این رویه را عموما «تفسیر» می نامند.

«مباحث اساسی زبان شناسی مردم شناسانه»، «جستاری در باب معنا» و «نشانه شناسی ایموجی» از دیگر کتاب های پر طرفدار این استاد نشانه شناسی دانشگاه تورنتو هستند.

این استاد نشانه شناسی در کتاب نشانه شناسی ایموجی می گوید: انسان برای اینکه عواطف و احساسات خود را انتقال دهد یا شیوه های برقراری ارتباط جدیدی را خلق کند، همواره در پی ایجاد زبان یا نظامی نشانه شناختی و منحصربه فرد تلاش کرده است. در اواخر قرن بیستم، با پیدایش و گسترش سریع اینترنت، زبان های جدیدی نیز به وجود آمدند؛ مانند زبان گپ وگفت های اینترنتی که بهره مند از زبانی خاص و آکنده از علائم محتوایی است. نشانه هایی که در عین سادگی، هر یک به یک یا چند احساس و عقیده هم زمان دلالت می کنند. شاید بتوان به جرات گفت که ایموجی ها مشهورترین نمونه و «نماینده های زبان های ترسیمی» مطرح در ادبیات کلاسیک جهان در عصر حاضر هستند؛ هر چند که بدون شک، در طی سال های اخیر تکامل زیادی داشته اند و با تنوع بیشتر، ظاهر جذاب تر و همراهی با ادبیات عامیانه طراحی و عرضه شده اند.

نگاه های گوناگون به نشانه شناسی

چارلز سندرز پیرس نشانه شناسی را شاخه ای از منطق می داند که در آن دانش نشانه ها بررسی می شود. از دید او نشانه شناسی روندی است که طی آن نشانه ها ارتباطی را بر قرار می کنند. او نشانه را چیزی می داند که برای کسی (گزارشگر) به گونه ای (در زمینه ای) چیز دیگری (موضوع) را به یاد آورد. به بیان ساده پیرس پیوند میان ذهن آدمی و جهان خارج، یا فرایند دانستن را از سه راه می داند، یکم شمایلی، دوم نمایه ای، و سوم نمادین.

فردیناند سوسور هم زمان با پیرس در آمریکا، روش نشانه شناسی خود را در کشور سوئیس مطرح می کند. او اندیشه ای را پایه نهاد که در آن نشانه از دوگانه نشان گر و نشان داده ساخته می شود. (دوگانه ای که در آینده مورد نقد دانشمندان پساساختارگرا و ساختارشکنی چون دریدا قرار گرفت)

چارلز و. موریس بازشناختی از «شالوده های انگاره نشانه ها» (۱۹۳۸) بدست آورد. او نشانه شناسی را به سه نوع نحوی، معنایی و عملی بخش می کند.

اومبرتو اکو متفکر و نابغه ایتالیایی که با کتاب «انگاره نشانه شناسی» خوانندگان بسیاری را با این دانش آشنا کرد به روش پیرس گرایش داشت. یکی از رمان هایش به نام نام گل سرخ کنایه گونه ای پرمعنی درباره نشانه شناسی است. همچنین می توان به دو کتاب بسیار مهم نظری او در این باره هم اشاره کرد، یعنی: در جستجوی زبان کامل و نشانه شناسی.

آلگرداس گریماس روشی ساختارمند از نشانه شناسی به نام نشانه شناسی زایا (مولد) را گسترش داد و کوشید تا تمرکز را از نشانه به معنا بگرداند.

جی فارستر بر روی روشی کار می کرد که، برای بررسی سامانه های پیچیده ای که در ریشه یابی ناهنجاری های ذهنی فرد که او را در برقراری ارتباط در گروه با سختی روبرو می کرد، کاربرد داشت. برای نمونه او در نوشته خود به نام «رفتار ضد-شهودی نظام های اجتماعی» اشتباه هایی که در برقراری ارتباط در دسته های انسانی پدید می آیند را گزارش می دهد.

توماس آ. سبیوک نشانه شناس پرکار و برجسته آمریکایی قلمرو نشانه شناسی را به نشانه ها و سامانه های نابشری نیز گستراند. وی برخی مطالب را پایه نهاد که امروزه به نام «فلسفه ذهن» شناخته می شوند و اصطلاح نشانه شناسی جانوری را آفرید. نشانه شناسی جانوری به بررسی ارتباطات و علائم ارتباطی میان جانوران می پردازد.

با این حال تعریف درست نشانه شناسی مانند تعریف خود رسانه امری سهل و ممتنع است. حتی کسانی مثل مارسل دانسی که حساسیت ویژه ای به واژه ها دارند و مراقبند کلمات به سادگی برای هر کاربردی خرج نشوند و معنایشان گم نشود، باز هم در مورد رسانه نتوانسته اند قانون خود را رعایت کنند. او در تعریف رسانه می گوید: «هر ابزار، روش و وسیله ای که برای ارتباط به کار برود، رسانه است.»

هومن قاپچی، پژوهشگر پسادکتری مدیریت رسانه و علوم شناختی دانشگاه تهران